potlach/Potlaç

 Potlach/potlaç Amerika yerli kabile federasyonu kwakuitl dili olan "Şinok" diyalektiğinde ,beslemek  ve tüketmek/dağıtmak anlamlarından kavramsallaştırılmıştır..

Kuzey Amerika'da yaşayan yerli başkanların ya da zengin kimselerin doğum, erginleme töreni, ölüm, totem direği dikme vb. önemli olaylar sırasında düzenlenen törenlerde ellerindeki malları ve değerli nesneleri başkalarına bağışlaması ve yok etmesi işlemi ve bununla ilgili tören.(tdk sözlük).

Modern anlamda benzetme yapacak olursak ;gönlü zengin ,maddi konfordan ziyade manevi konforu önceleyen bir abimiz parti düzenler.. Partide yiyecekler ,içecekler gırla ;danslar halaylar..felekten bir gün geçirirler  kabilecek..,En son herkes artık tamız evimize dağılalım moduna  geçtiğinde, bu gönlü zengin abimiz ;batti balık yan gider misali, kalan malı-mülkü,evi(çadır);tas tarak hatta şarap içtiği kadehe kadar  are you ready ...diyerek ateşe verir..

Tabi yok öyle bedavaya  bu törene katılmak ,törene katılan da aynı partiden verebilecek cesarete sahip olmali.Tören sabahına ne kadar çok şeyden vazgecilmişse toplumda o kadar sayginlik kazanılır..İnsanların dikkatini hep çekmiştir şemanin  dışındaki eylem ve görüntü;  mesela saraya sırtını dönüp sepet satan zembilfiroş hikayesi, ya da  yoksulken milyoner olanların hikayesi..O kadar ki Ferarisini satan Bilgeye bile, hadi canım deyip zengin etmiş insanlarız,Allah muhafaza ya Ferarisini yaksaydı!

Aslında bu gelenek, yöneticilerin şahsi kazançlar elde etmesini önleyen bir mekanizma özelliğinin yanısıra ,toplumda ekonomik mülkiyetçiliğin doğurabileceği sınıflaşmaya karşıda bir refleks görüntüsü sunar.. Düşünsene her seçim sonunda, görev teslim töreninde , yöneticilerin bütün birikimlerinin paylaşıldığı bir yönetim geleneğinde neler olurdu .! Bana göre siyasetten kar edemeyecek olan akbabalar için politika  pek çekici olmazdi..Bu iş gönül ,sevgi işi olurdu..

 Bazı araştırmacılar, dünyanın tüm ekonomilerinde potlatch izlerinin keşfedilebileceğini iddia ediyorlar. Buna ben de katılıyorum.. Yüksek ihtimal tarımla beraber yerleşik kurum ve kavramların tehlikesini kavrayan,bütün bu süreçleri yaşayan insanlar(kabile) ,kendilerince önlemler almıştır.. Ve bu olay  her coğrafyada kendi özel şartlarından ötürü farklı  adlandırılmıştır doğal olarak.

Mesela güçlü bir rivayete göre Newroz(j) ,Kışı atlatan kabilenin kış stoğundan,köyün silolarında kalan yiyecek ve içeceklerden;hem doğanın canlanışı hem zor kış şartlarından çıkışı hem de toplumsal aklın zaferi anlamında ateşler yakmış ,sölenler  tertip etmiştir..Özetle bu  gelenek Amerika pasifik kıyılarında "potlach "Aryenlerde (Özelde Kürtlerde) "Newroz_,Yunan 'da "dionysus şenlikleri", çoban kabilerde" koyun kırpma" vb olarak yasar..Nerdeyse bütün halklar ve kültürlerde bu süreç az -çok yaşanmıştır.. Antroploji,ilk bu kabilede bu kadar açık,net ve ilgi çekici şekilde  gözlemlenmiştir..